Mieszkańcy Jelenina mieli rację

Jest kolejny akt w działaniach dotyczących kontrowersji wokół poziomu wody w Jeziorze Jeleńskim (gm. Chojna). Piszemy o tym od ponad roku, a ostatnio w nr. 44. Obecnie otrzymaliśmy z Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie informację o wynikach postępowania wyjaśniającego i podjętych w tej sprawie działaniach. Oto, co pisze kierownik Wydziału Kontroli Gospodarowania Wodami RZGW Renata Choduń:

22 października RZGW Szczecin zakończył postępowanie wyjaśniające w sprawie obniżania się poziomu lustra wody w Jeziorze Jeleńskim. Otrzymane na początku października opracowanie pn. „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni” dla obszaru całego kraju, zrealizowane na zamówienie prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, od wyników którego RZGW Szczecin uzależnił swoje ostateczne stanowisko w powyżej sprawie, potwierdziło wskazane przez RZGW Szczecin przesłanki przyczyniające się do obniżania się poziomu lustra wody. Dla przypomnienia do przesłanek tych zaliczono:
- wykonanie obiektu melioracji wodnej szczegółowej Jelenin - Brwice o zmienionym kierunku spływu wód oraz dewastację elementów ww. sytemu melioracyjnego wstrzymujących odpływ wody z tego jeziora;
- niedużą powierzchnię zlewni (obszaru zasilania) jeziora, zmniejszoną w niewielkim stopniu, funkcjonującym zgodnie z prawem ujęciem wody w Brwicach, zaopatrującym ludność tej miejscowości oraz Jelenina w wodę do spożycia;
- warunki topograficzne zlewni jeziora powodujące, że istniejące rowy leśne mają niewielką długość, a przepływ wody w tych rowach, z uwagi na naturalne warunki gruntowe w zlewni, ma charakter okresowy;
- cykliczność zmian opadów (czynniki naturalne).
Mimo powyższych przesłanek Jez. Jeleńskie nie zostało uznane za jezioro zdegradowane, chociaż - jak stwierdził zespół ekspertów - autorów ww. opracowania, jest ono dość podatne na degradację, m.in. z powodu zagrożenia utratą zasobów wodnych. W ocenie eksperckiej w związku z obserwowanym w ostatnim okresie spadkiem poziomu wody w jeziorze i jego zlewni, sprawdzenia wymaga przede wszystkim zasilanie jeziora wodami podziemnymi poprzez wykonanie badań hydrogeologicznych oraz wykonanie obserwacji hydrologicznych, z których wynikałyby dokładne informacje dotyczące poziomu wody w jeziorze oraz badania dotyczące jego zasilania wodami powierzchniowymi. W ocenie RZGW Szczecin wykonanie takich badań powinien rozważyć marszałek województwa zachodniopomorskiego, w którego imieniu w tym zakresie działa Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie (ZZMiUW), wykonujący prawa właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do wód Jeziora Jeleńskiego oraz gruntu pokrytego jego wodami.
Wg ekspertów główną przyczyną obserwowanych w akwenie Jeziora Jeleńskiego zmian poziomu wód jest ograniczenie spływu wód powierzchniowych poprzez wykonane w przeszłości zabiegi melioracyjne i inwestycje drogowe oraz niedrożność rowów i systemów melioracyjnych, dlatego w tej sprawie RZGW zwrócił się do ZZMiUW oraz starosty gryfińskiego o podjęcie działań zgodnie z ich kompetencjami. Tym bardziej, że jako działanie naprawcze wskazano podpiętrzenie wód jeziora na odpływie w okresie wiosennym. Wg RZGW najbardziej długotrwałym działaniem naprawczym, umożliwiającym zwiększenie zasilania jeziora (pod względem ilościowym wód, byłoby odtworzenie połączenia między jeziorami Mierno a Jeleńskim poprzez odtworzenie warunków spływu wód tym połączeniem do Jez. Jeleńskiego i udrożnienie przepustu pod drogą powiatową w Jeleninie. W ocenie RZGW realizacja powyższego przedsięwzięcia powinna się jednak wiązać z wykonaniem systemu małej retencji, np. na ujściu rzeki Słubi z jez. Mierno i częściowym przekierowaniem nadmiaru wody do Jeleńskiego lub z wykonaniem podpiętrzenia wód J. Jeleńskiego na jego odpływie, tj. na Małej Kalicy. Wymagałoby to jednak szczegółowej analizy. Istnieje bowiem obawa, że przekierowanie wód z j. Mierno do Jeleńskiego może pogorszyć stan jakościowy wód Jeleńskiego z uwagi na możliwy spływ substancji biogennych z obszarów rolniczych. Rozważenie potrzeby i możliwości zrealizowania powyższych działań należy jednak do właściciela wód i gruntów pokrytych wodami ww. jezior.

Niezależnie od powyższego, RZGW Szczecin w ramach posiadanych kompetencji podjął wiele działań kontrolnych, w wyniku których udrożniono - zgodnie z postulatami wnioskodawców - zasypane lub częściowo niedrożne przepusty i rurociągi zlokalizowane na trasie cieków i rowów w zlewni Jeziora Jeleńskiego w celu zwiększenia jego zasilania powierzchniowego. Efekty tych działań mogą być jednak widoczne dopiero po dłuższym czasie, np. w następnym roku hydrologicznym lub później. W ramach postępowania wyjaśniającego wykluczono ponadto wpływ na obniżanie się poziomu wód w Jeziorze Jeleńskim eksploatacji usytuowanych w rejonie Chełma Górnego: ujęcia wód podziemnych oraz kopalni kruszyw „Chełm Górny I”. Analizując natomiast czynniki naturalne ustalono, że zlewnia J. Jeleńskiego leży w obszarze, gdzie częstotliwość występowania susz hydrologicznych wynosi średnio co 5 lat, a więc stosunkowo często, a sam obszar zlewni usytuowany jest w obszarze największych niedoborów wody w Polsce, obejmującym środkowy pas Polski.

W ocenie RZGW Szczecin wszystkie postulaty autorów listu otwartego w sprawie obniżania się poziomu lustra wody w Jeziorze Jeleńskim, pozostające w jego kompetencjach, zostały zrealizowane. Jednoznacznie wskazane zostały przyczyny obniżania się poziomu wód. RZGW, przeprowadzając kontrolę gospodarowania wodami, uwzględnił również wszystkie wskazane przez wnioskodawców istniejące i możliwe dopływy. Przeanalizowano funkcjonowanie ujęcia wód podziemnych w Brwicach i jego wpływ na jezioro oraz jeziorko leśne, nie stwierdzając nieprawidłowości w eksploatacji tego ujęcia. RZGW zwrócił się również do ZZMiUW oraz starosty gryfińskiego o podjęcie działań zgodnie z ich kompetencjami, popierając tym samym wniosek wnioskodawców „o udrożnienie dopływu do Jeziora Jeleńskiego ze strony jeziora Mierno”. Udrożniono ponadto dopływ z pobliskich bagien i zapewniono ciągłość hydrologiczną terenów wyżej położnych.
Renata Choduń
kierownik Wydziału Kontroli Gospodarowania Wodami Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie
(tytuł tekstu od redakcji GCh)