„Gazeta Chojeńska” numer 49 z dnia 06.12.2011
Prezentujemy tu wybrane teksty z każdego numeru.
Wszystkie artykuły i informacje znajdują się w wydaniu papierowym.

Kronika wypadków königsberskich

LISTOPAD część I

2.11.1681. Dostarczono Radzie Miejskiej królewskie rozporządzenie, nakazujące pilnowania, by na rynku nie pojawiały się towary pochodzące ze Szczecina.

2.11.1681. Za wynagrodzenie roczne w wysokości 12 talarów zatrudniono dwóch nocnych wartowników. Jednocześnie ustalono, że ich warta trwać będzie: od teraz do Trzech Króli (6 stycznia) od 9 do 4 rano, od Trzech Króli do 1 marca od 9 do 3 rano, od 1 marca do Wielkanocy od 10 do 3 rano, od Wielkanocy do św. Bartłomieja (24.08.) od 10 do 2 w nocy i od św. Bartłomieja do 1 listopada od 9 do 4 rano.

2.11.1719. W studni miejskiej, zwanej Eck-Brunne, znajdującej się przy wylocie Judengasse (dziś ul. Szkolna) znaleziono utopioną żonę robotnika. Kobieta, która chorowała na panującą w mieście zarazę, najprawdopodobniej nie widziała wskutek wysokiej gorączki, ani gdzie jest, ani co robi.

5.11.1683. Rada Miejska wezwała diakona Georga Kalowa, któremu zarzucano, że nie przykłada się do obowiązków, nie przychodzi na czas na nabożeństwa i odprawia je byle jak. Diakon przepraszał i tłumaczył się, że spóźnił się kiedyś z powodu chrztu, jakiego udzielał w Barnkowie (Bernikow).
Rada udzieliła też reprymendy nauczycielom, którzy powinni przestrzegać godzin pracy, odprowadzać i przyprowadzać uczniów z kościoła, pilnować ich w czasie nabożeństwa, aby nie rozrabiali. Rada zasugerowała, aby po powrocie do klas nauczyciele zrobili uczniom mały egzamin z tego, co głoszone było na kazaniu i czytane w czasie nabożeństwa, bo to - zdaniem rady - nie tylko poprawi zachowanie uczniów, ale też ich uwagę.
Dalej rada odniosła się do zwolnienia z pracy pana Thummiusa, bakałarza i organisty, czego powodem było pijaństwo. Pan Thummius zjawiał się pijany w sztok zarówno w kościele, jak i w szkole.
Kolejną dyscyplinowaną przez radę osobą był kantor Henningsen, na którego stale wnoszone są skargi, że bezlitośnie bije dzieci, chłosta je, bije rózgami i kijami, a nawet wyrywa włosy.

8.11.1791. Król Fryderyk Wilhelm II zgodził się na przeznaczenie dwóch budynków koszarowych na nową szkołę w mieście i nadanie jej swego imienia (Friedrich-Wilhelms-Schule). Szkoła w Chojnie miała średniowieczny rodowód, powstała jeszcze w XIII wieku i była „nadzorowana” przez biskupów kamieńskich. W XVI wieku za sprawą kierujących nią humanistów (i sympatyków reformacji): Johannesa (1563-1679) i Johanna Pontanusa (Brück) - 1586-1613 - stała się znakomitą placówką edukacyjną. Pontanus, pełniący też funkcję inspektora (superintendenta) i pastora kościoła Mariackiego, ułożył regulamin szkoły (Schulordnung).
W 1597 r. zaczęto wznosić nowy budynek szkolny z kamieni pochodzących z rozbiórki szpitala, zwanego Jeruzalem lub szpitalem Świętego Grobu.
„Particular oder Stadt-Schule” mieściła się w okolicach kościoła Mariackiego (Marienkirche) i przylegającego do niego cmentarza, „na miejscu, gdzie najpewniej i w czasach kwitnienia kapistowskiej (katolickiej) religii mieściła się szkoła” – jak napisał Augustin Kehrberg. Budowę zakończono w 1604 roku, a inspektor Pontanus napisał na tę okoliczność epigram. Audytoria szkoły wypełniały pouczające łacińskie sentencje, epigramy i dystychy. Szkoła zatrudniała (i tak było prawie aż do końca XVIII wieku) czterech nauczycieli: rektora (kierownika), konrektora, subrektora i kantora, ale pracowali w niej także bakałarze, którzy uczyli w klasie przygotowawczej.
W początkach XVII wieku, za czasów rektora - skądinąd uczonego i cenionego mistrza Johannesa Voigta (1598-1607) i jego następcy Petera Wernera (1607-1612), zaczął się upadek znaczenia szkoły. W latach 1629-1641 urząd rektora był nieobsadzony. Po zakończeniu wojny 30-letniej (1618-1648) szkoła, jak i całe miasto, zaczęła podnosić się z upadku. W 1653 r. rektorem był Andreas Müller, urodzony w 1630 r. w Gryfinie, zmarły 26 października 1694 w Szczecinie, w późniejszych czasach uczony orientalista, jeden z pierwszych sinologów nie-jezuitów.
5 maja 1685 r. Rada Miejska powierzyła kierowanie szkołą Johannowi Kindlerowi, nauczycielowi, mistrzowi i potem przyjacielowi chojeńskiego kronikarza Augustina Kehrberga. Kindler kierował chojeńską szkołą przez 10 lat, do 11 października 1695 r. W tym roku przyjął korzystną propozycję pracy, jaka nadeszła aż z Wismaru. Była to wielka strata dla Chojny, a stanowisko kierownika szkoły jakiś czas wakowało.
Co kwartał w szkole odbywały się egzaminy, najlepsi uczniowie wygłaszali wówczas oracje przed publicznością. Choć życie uczniów wypełniała nauka, było też miejsce na „uczącą zabawę”, bowiem w szkole prowadzono teatr i wystawiano sztuki (Comoedien), w których brali udział nie tylko uczniowie, ale i nauczyciele. Tak było do początku 1712 r., kiedy zarządzeniem Konsystorza Kostrzyńskiego zakazano w szkołach urządzania przedstawień.
W 1698 r. Radę Miejską zaniepokoił fatalny stan budynku szkoły. 10 marca tegoż roku stary budynek zamknięto i zaczęto przenosić wyposażenie do dawnych budynków klasztoru augustianów i adaptować tamtejsze pomieszczenia na sale lekcyjne i mieszkania nauczycieli. Przy Klosterkirche zbudowano dwa audytoria, ze stołami, ławkami, katedrą itp. 10 listopada 1698 r., w rocznicę urodzin Lutra, przy udziale członków Rady Miejskiej zainaugurowano naukę w nowej szkole. Przeprowadzka miała podniosłą oprawę, procesji uczniów i nauczycieli towarzyszyły dźwięki trąbek i bębnów. W uroczystym pochodzie szli najpierw diakon, nauczyciele i uczniowie, za nimi inspektor, członkowie Rady Miejskiej i sądu, dalej mieszkańcy miasta. Brakowało rektora Elsenera, pokłóconego z Radą Miejską. W nowej szkole wysłuchano koncertu muzyki chorałowej, potem pieśni „Komm heiliger Geist, Herr Gott”, mowy inspektora, który też poświęcił szkołę. Na zakończenie wspólnie odśpiewano hymn „Nun dancket alle Gott”.
Pod koniec XVIII wieku (1791) szkoła przeniosła się do dwóch budynków pokoszarowych, a na ich przebudowę wyasygnowano 6500 talarów. W dobie wojen napoleońskich (1806-1813) budynek szkolny przejęto na cele urzędowe i militarne. W 1813 r. stał się lazaretem dla licznych ofiar odwrotu spod Moskwy. 6.06.1810 r. szkołę przemianowano na liceum, 28.11.1818 na gimnazjum. Pierwsze matury odbyły się w 1819 r.
Najsłynniejszymi uczniami chojeńskiej szkoły byli: kanclerz i minister, jeden z współtwórców wielkiej reformy państwa pruskiego - Karl Friedrich von Beyme (ur. 10 lipca 1765 w Chojnie/Königsbergu - zm. 10 grudnia 1838 w Berlinie) i Paul Tillich (1886-1965) - wielki filozof i teolog.

9.11.1572. Urodził się w Halle Johann Sigismund (Jan Zygmunt), elektor brandenburski. Kilka dni przed jego urodzeniem pojawiła się w gwiazdozbiorze Kasjopei jasno świecąca gwiazda, co uznano za znak wróżebny. W 1608 r. Jan Zygmunt został elektorem brandenburskim i opiekunem swego chorego umysłowo teścia, księcia „w Prusiech” Albrechta Fryderyka (syna znanego z hołdu pruskiego Albrechta Hohenzollerna). Po jego śmierci, za zgodą króla Polski Zygmunta III Wazy, został księciem pruskim (1618) i w ten sposób w jednym ręku połączył Brandenburgię i Prusy. W 1613 r. zmienił wyznanie, przechodząc z luteranizmu na kalwinizm. Stworzył w swym państwie podstawy tolerancji religijnej, zrównując prawa katolików i protestantów. Jan Zygmunt był zapalonym myśliwym. W latach 1612-1619 upolował na terenie Mazur 15 turów, 112 łosi, 38 niedźwiedzi, 1998 jeleni i 2344 łań.

10. 11. 1583. Jednooki pasterz Adrian został pochowany przed bramą bez żadnych ceremonii, ponieważ nigdy nie przystępował do Wieczerzy Pańskiej i bez niej też umarł.

10.11.1684. Rada Miejska ponownie zajmowała się brakiem oberży w mieście. Tego samego dnia parobek pracujący przy koniach ukradł proboszczowi z Narostu (Nordhausen) pranie, a pomagała mu w tym żona. Oboje zostali skazani na trzy dni ciemnicy, a czwartego dnia, w niedzielę stanęli przy pręgierzu: on w żelaznej obroży na szyi, ona w obręczy na ręku, po czym zostali wypędzeni z miasta. (cdn.)
Joanna A. Kościelna

Główne źródła: Augustin Kehrberg - „Historyczno-chronologiczny opis miasta Königsberg w Nowej Marchii - wydanie poprawione” (Berlin 1724) oraz protokoły königsberskiej Rady Miejskiej

do góry